In de winter van 2012-2013 zijn de eerste bomen geplant voor het project ‘Herplant iepen in de Waddenregio’. Maar liefst 7.000 iepen stonden tot 2017 in de planning in de Friese en Groninger Waddengemeenten.
Er waren inmiddels diverse soorten iepen gekweekt die niet of minder vatbaar zijn voor iepziekte. Het was het begin van de comeback van de sterke en voor het landschap karakteristieke iep in de kuststreek. Dat is goed nieuws voor de natuur en voor de kwaliteit van het landschap en van de stads- en dorpsbebouwing. De iep had eeuwenlang een prominente plek. Door de snel oprukkende iepziekte stond de iep echter op het punt te verdwijnen.
De herplant vond vooral plaats langs wegen, op boerenerven, in wierde- en terpdorpen en op andere bijzondere locaties in de kuststreek. Het Waddenfonds was de grootste financier. Verder droegen de provincies Groningen en Fryslân, de kustgemeenten en andere betrokkenen bij.
Naast gemeenten en andere groenbeheerders, kwamen particulieren in aanmerking voor nieuwe iepen in het herplantproject in de Waddenregio. Zij werden opgeroepen zich aan te melden.
Iepenwacht Fryslân, Groninger Bomenwacht (tot 2016 Iepenwacht Groningen) en Landschapsbeheer Groningen hebben onder andere persberichten verspreid om in contact te komen met belangstellende particuliere erfeigenaren. Zo konden ook bij hen iepen worden vervangen die soms al jaren geleden moesten worden gekapt wegens iepziekte. Bijvoorbeeld in tuinen, op boerenerven en bij borgen en states.
Gedeputeerden Johannes Kramer (provincie Fryslân) en Henk Staghouwer (provincie Groningen) openden 11 februari 2015 een iepenpark in Burdaard. Het was een nieuwe mijlpaal van het Waddenfondsproject voor herplant van iepen.
Het iepenpark bij de jachthaven van het Friese dorp Burdaard bestaat uit zo’n dertig iepen van verschillende soorten. Ook bij het sportveld zijn resistente iepen geplant. Het veld ligt op de vlakte en kreeg een mooie bomensingel.
De gedeputeerden spraken hun tevredenheid uit over de resultaten en samenwerking van Iepenwacht Fryslân, Iepenwacht Groningen en Landschapsbeheer Groningen. Dankzij de gecoördineerde aanpak van de iepziekte is de uitval teruggedrongen naar minder dan één procent. Bovendien werd het gezamenlijke project ‘Herplant iepen in de Waddenregio’ steeds zichtbaarder, zoals in Burdaard.
Het iepenpark draagt dan ook bij aan een nevendoel van het project: de zichtbaarheid van de iep vergroten en kennis delen over deze inheemse boom die het winderige en zilte klimaat zo goed verdraagt.
Leerlingen van de basisschool in Beerta hebben op 16 maart 2016 – Nationale Boomfeestdag – iepen aangeplant in hun dorp. Ze kregen hulp van wethouder Ricky van den Aker van de gemeente Oldambt.
Het idee kwam van Dorpsbelangen Beerta. Stichting Groninger Bomenwacht hielp het plan te realiseren, vanuit het Waddenfondsproject ‘Herplant iepen in de Waddenregio’. De leerlingen deden het echte werk. Zij plantten 32 iepen van 16 verschillende soorten. De bomen geven een groene invulling aan een braakliggend terrein en er is zo een heus iepenpark ontstaan.
De leerlingen wisten inmiddels van alles over de iep. Voor ze de schop in de grond zetten, kregen ze uitleg van Landschapsbeheer Groningen over wat de iep zo bijzonder maakt en waarom hij zich thuis voelt in het Groninger landschap.
Wegens succes is het project ‘Herplant iepen in de Waddenregio’ in 2017 verlengd. Het was gestart in 2011 en liep tot eind 2016. Het Waddenfonds en de medefinanciers gaven de mogelijkheid het project te verlengen tot 2020.
In de eerste periode zijn zo’n 7.000 iepen geplant, verdeeld over het Friese en Groninger kustgebied. In de daarop volgende drie jaar kwamen daar 2300 bij. Het totaal aantal nieuwe iepen komt zo op bijna 10.000. Daarmee is een belangrijke stap gezet in het behoud van deze voor het gebied karakteristieke en belangrijke boom.
Behalve het verdwijnen van de iep door de iepziekte, staat inmidels ook de essenpopulatie onder druk als gevolg van de essentaksterfte. Het herplanten van iepen is daardoor nog belangrijker geworden.
In de tuin van de familie Stedehouder aan de Nieuwebildtdijk boven Sint Annaparochie zijn op 9 maart 2017 drie lei-iepen geplant. Het waren de eerste van 59 lei-iepen langs de Oudebildtdijk en de Nieuwebildtdijk.
De Oude- en Nieuwebildtijk zijn voormalige zeedijken in het Bildt, dat ooit een deel van de Middelzee was. De iepen zijn geplant in het kader van het grootschalige herplantproject in de Waddenregio. “We hadden twee jaar geleden bij de kweker aangegeven dat we deze lei-iepen wilden”, vertelde Gauke Dam, projectleider van Iepenwacht Fryslân. “De kweker heeft ze met zorg getopt en de takken geleid. Dit soort bomen koop je niet bij een tuincentrum.”
Er is slechts een enkele iep aangeplant, de ‘Ulmus Dodoens’, maar wel op een bijzondere locatie: de luchtwachttoren bij Warfhuizen.
De luchtwachttoren bij Warfhuizen is ruim 15 meter hoog en is een van de negentien nog bestaande luchtwachttorens in Nederland. Hij vormt een opvallend baken in het eeuwenoude wierdenlandschap. In 2017 is de toren gerestaureerd waarbij ook verdwenen interieurdelen zijn teruggebracht, zoals het luchtwachtinstrument en het meubilair in de schuilnis. Ter markering van de restauratie is naast de toren een mooie iep geplant.
Nu het Waddenfondsproject ‘Herplant iepen in de Waddenregio’ is afgerond, mag de Waddenregio zich verheugen op een nieuw Waddenfondsproject: ‘Bomen in het Waddenlandschap’. Er worden 2700 bomen geplant ter vervanging van gekapte essen. Het is nu namelijk de essentaksterfte die kan zorgen voor een kaalslag in het landschap.
Net als iepen gedijen essen goed in de winderige kleigebieden van de Friese en Groningse Waddenkust. Ze komen hier dan ook veel voor, langs wegen, op erven en in en rond dorpen. Sinds 2010 tast essentaksterfte echter steeds meer essen aan. Door deze schimmelziekte sterven bladeren, takken en uiteindelijk de hele boom. De verwachting is dat er de komende jaren vele duizenden essen verdwijnen, mogelijk 80 tot 85 procent. Dat kan grote gaten in het landschap opleveren, wat ook voor biodiversiteit een slechte zaak is.
Om dat te voorkomen hebben Groninger Bomenwacht, Iepenwacht Fryslân en Landschapsbeheer Groningen het project ‘Bomen in het Waddenlandschap’ opgezet. Samen met gemeenten, particulieren en andere terreineigenaren en beheerders zorgen ze voor de aanplant van nieuwe karakteristieke bomen. Het Waddenfonds en de provincies Fryslân en Groningen financieren het project.
Van 2020 tot 2022 worden in eerste instantie 2700 vervangende bomen geplant. Verschillende soorten die goed gedijen in het waddenkustgebied, zoals populieren, esdoorns en iepen. Dat zorgt voor minder kwetsbaarheid.
Aanvullend wordt kennis gedeeld, online en via lezingen, presentaties en cursussen. Hoopgevend is ook een landelijk onderzoek naar resistente essen.